Εισαγωγή στον ΕνΔΤΚ
Ο Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ) είναι οικονομικός δείκτης που καταρτίζεται για τη μέτρηση των διαχρονικών μεταβολών στις τιμές των καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών που αποκτώνται, χρησιμοποιούνται ή πληρώνονται από τα νοικοκυριά.
Ο ΕνΔΤΚ υπολογίζεται σύμφωνα με μια εναρμονισμένη προσέγγιση και μεθοδολογία όπως καθορίστηκαν από την Ε.Ε με μια σειρά σχετικών κανονισμών.
Εννοιολογική βάση και κάλυψη του ΕνΔΤΚ
Στόχος του ΕνΔΤΚ είναι να καλύψει την τελική καταναλωτική δαπάνη για όλα τα είδη νοικοκυριών ώστε να δοθεί μια έγκαιρη και σαφής εικόνα του πληθωρισμού.
Εννοιολογικά ο ΕνΔΤΚ είναι περισσότερο «δείκτης τιμών τύπου Laspeyres» παρά «δείκτης κόστους ζωής», πράγμα που αντικατοπτρίζει τον καίριο ρόλο του στη μέτρηση της σταθερότητας των τιμών. Συνεπώς, ο ΕνΔΤΚ δεν είναι ταυτόσημη έννοια με το κόστος ζωής. Γενικά, ο ΕνΔΤΚ μπορεί να θεωρηθεί ότι μετρά μόνο την μεταβολή στο επίπεδο των τιμών ενός καθορισμένου (σταθερού)
προτύπου δαπανών. Το κόστος ζωής είναι ευρύτερη έννοια αφού πέραν των τιμών επηρεάζεται και από τις ποσότητες που αγοράζονται – καταναλώνονται όπως και τις ανέσεις/ανάγκες των νοικοκυριών.
Η γεωγραφική κάλυψη του ΕνΔΤΚ καλύπτει τις τιμές των αγαθών και υπηρεσιών στη Λευκωσία, Λάρνακα, Λεμεσό και Πάφο. Για κάθε πόλη οι αυξομειώσεις των τιμών κατά προϊόν κάθε μήνα σταθμίζονται (δηλ. δίνεται βαρύτητα) ανάλογα με τον πληθυσμό. Συγκεκριμένα οι συντελεστές στάθμισης για τις τέσσερις επαρχίες όπως έχουν καθοριστεί είναι : Λευκωσία 42%, Λεμεσός 30%, Λάρνακα 18% και Πάφος 10%.
Η πληθυσμιακή κάλυψη του ΕνΔΤΚ περιλαμβάνει τις δαπάνες τόσο των νοικοκυριών που διαμένουν στην Κύπρο ή έχουν σκοπό να διαμείνουν στην Κύπρο για τουλάχιστον ένα χρόνο όσο και των τουριστών.
Οι μετρούμενες τιμές είναι αυτές που πραγματικά πληρώνουν οι καταναλωτές για την απόκτηση συγκεκριμένων αγαθών και υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων των διαφόρων φόρων, όπως το φόρο προστιθέμενης αξίας και το φόρο κατανάλωσης. Λαμβάνονται υπόψη στον υπολογισμό του Δείκτη και οι τιμές των ξεπουλημάτων καθώς και οι τιμές άλλων προσφορών εφόσον ισχύουν γενικά και δεν υπόκεινται κάτω από όρους.
Ο ΕνΔΤΚ δεν περιλαμβάνει δαπάνες για τόκους και άλλες πιστωτικές επιβαρύνσεις, αφού δεν θεωρούνται καταναλωτικές δαπάνες.
Βασικά σημεία για τον υπολογισμό του ΕνΔΤΚ
- Το καλάθι αγαθών και υπηρεσιών και η στάθμιση τους Ο καταρτισμός του ΕνΔΤΚ γίνεται βάσει των προϊόντων και υπηρεσιών που περιλαμβάνονται στο καλάθι της νοικοκυράς και προκύπτουν κατά κύριο λόγο από την Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών που διενεργεί η Στατιστική Υπηρεσία (κάθε 5 χρόνια περίπου).
Η Έρευνα Οικογενειακού Προϋπολογισμού καταγράφει τις καθημερινές δαπάνες των νοικοκυριών και έτσι προσδιορίζονται πόσα ξοδεύουν και σε ποια αγαθά και υπηρεσίες. Το καλάθι της νοικοκυράς πρέπει να αναθεωρείται, έτσι ώστε να αντιπροσωπεύει τις τρέχουσες καταναλωτικές συνήθειες των νοικοκυριών. Δεν υπάρχει ομοιόμορφο καλάθι που να ισχύει για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες.
Τα αγαθά και οι υπηρεσίες που περιλαμβάνονται στον ΕνΔΤΚ έχουν τη δική τους βαρύτητα ή συντελεστή στάθμισης. Η βαρύτητα συγκεκριμένου αγαθού ή υπηρεσίας δείχνει το ποσοστό της δαπάνης, για την απόκτηση του από τα νοικοκυριά, σε σχέση με τη συνολική δαπάνη όλων των προϊόντων και υπηρεσιών που περιλαμβάνονται στο Δείκτη. Οι συντελεστές στάθμισης δεν αντικατοπτρίζουν τις ποσότητες που καταναλώνει το νοικοκυριό για συγκεκριμένα αγαθά και υπηρεσίες. Μέχρι το 2011 για τον υπολογισμό των συντελεστών στάθμισης χρησιμοποιούνταν κυρίως στοιχεία από την Έρευνα Οικογενειακού Προϋπολογισμού, ενώ από το 2012 λαμβάνονται στοιχεία των Εθνικών Λογαριασμών.
Για να ελαχιστοποιηθεί ο ενδεχόμενος κίνδυνος μη συγκρισιμότητας, οι συντελεστές στάθμισης αναθεωρούνται κάθε χρόνο σύμφωνα και με σχετικό κανονισμό.
- Τιμοληψία
Η τιμοληψία πραγματοποιείται κυρίως με προσωπικές επισκέψεις στα καταστήματα και συμπληρώνεται με κεντρική συλλογή, μέσω τηλεφώνου και διαδικτύου.
Περίπου 850 αγαθά και υπηρεσίες από όλες τις κατηγορίες δαπανών συνθέτουν το καλάθι της νοικοκυράς. Κάθε φορά που αναθεωρείται ο δείκτης εμπλουτίζεται και ο κατάλογος των προϊόντων και υπηρεσιών με νέα είδη έτσι ώστε να αντανακλά καλύτερα όλο το φάσμα των καταναλωτικών συνηθειών των νοικοκυριών. Διευκρινίζεται ότι μερικά από τα «νέα είδη» δεν είναι κυριολεκτικά καινούργια αγαθά και υπηρεσίες αλλά τώρα περιλήφθηκαν στο καλάθι της νοικοκυράς καθότι έχουν αποκτήσει αρκετή βαρύτητα στις συνολικές δαπάνες των νοικοκυριών.
Οι τιμές των 850 ειδών και υπηρεσιών παρακολουθούνται και καταγράφονται μια φορά κάθε μήνα, εκτός από κάποια εποχικά προϊόντα, όπως τα λαχανικά φρούτα, κρέατα και καύσιμα, των οποίων οι τιμές συλλέγονται κάθε βδομάδα (κάθε Πέμπτη).
Για κάθε προϊόν καταγράφονται 3 τιμές, δηλαδή από τρία ξεχωριστά καταστήματα σε κάθε πόλη, ενώ για τα φθαρτά καταγράφονται 8 τιμές και για τα καύσιμα συλλέγονται οι τιμές των πρατηρίων όλων των εταιρειών. Οι τιμές, εκτός από αυτές των φθαρτών και των καυσίμων, καταγράφονται σε
προκαθορισμένες ημερομηνίες και μέσα σε περίοδο 3 εβδομάδων κάθε μήνα. Η συλλογή των τιμών γίνεται από περίπου 1400 καταστήματα-υποστατικά και 700 κατοικίες (για τα ενοίκια).
- Κωδικοποίηση
Τα αγαθά και οι υπηρεσίες του ΕνΔΤΚ κατανέμονται σε 12 κατηγορίες και ταξινομούνται βάση της κωδικοποίησης COICOP:
1. Τρόφιμα και μη αλκοολούχα ποτά
2. Αλκοολούχα ποτά και καπνός
3. Είδη ένδυσης και υπόδησης
4. Στέγαση, ύδρευση, ηλεκτρισμός και θέρμανση
5. Επίπλωση, οικιακός εξοπλισμός
6. Υγεία
7. Μεταφορές
8. Επικοινωνίες
9. Αναψυχή και πολιτισμός
10. Εκπαίδευση
11. Εστιατόρια και ξενοδοχεία
12. Άλλα αγαθά και υπηρεσίες
- Δημοσίευση του ΕνΔΤΚ
Ο ΕνΔΤΚ όπως και οι επιμέρους δείκτες τιμών για τις 12 κύριες κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών δημοσιοποιούνται την Τρίτη που έπεται της πρώτης Πέμπτης κάθε μήνα (ημερομηνία δημοσίευσης ΔΤΚ). Η ημερομηνία αυτή προ-δημοσιεύεται στο ημερολόγιο ανακοινώσεων στην ιστοσελίδα της Στατιστικής Υπηρεσίας. Η δημοσιοποίηση του ΕνΔΤΚ γίνεται με ανακοίνωση προς τα ΜΜΕ, στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας και στην ιστοσελίδα της Στατιστικής Υπηρεσίας.
Ο ΕνΔΤΚ δημοσιεύεται επίσης στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (EUROSTAT), κάθε μήνα βάσει προαναγγελθέντος χρονοδιαγράμματος – κατά κανόνα, 17 έως 19 ημέρες μετά τη λήξη του μήνα αναφοράς.
Διαφορές μεταξύ Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) και Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ)
Ο ΕνΔΤΚ διαφέρει από το ΔΤΚ στα ακόλουθα:
Στην αντιμετώπιση της ιδιοκατοίκησης. Στον ΕνΔΤΚ, εξαιρούνται επί του παρόντος τα τεκμαρτά μισθώματα για τις δαπάνες στέγασης σε περίπτωση ιδιοκατοίκησης, ενώ στον εθνικό ΔΤΚ για τις χρονιές 2005 μέχρι 2010, με βάση το 2005=100, συμπεριλαμβάνονταν μέρος τους. Από τον Ιανουάριο του 2011 τα τεκμαρτά μισθώματα δεν συμπεριλαμβάνονται ούτε στον εθνικό ΔΤΚ.
Στην κάλυψη των νοικοκυριών. Ο ΕνΔΤΚ καλύπτει όλες τις δαπάνες στην επικράτεια της χώρας, των μονίμων κατοίκων και των τουριστών. Από την άλλη πλευρά, ο ΔΤΚ καταγράφει τις καταναλωτικές δαπάνες των νοικοκυριών που διαμένουν στην Κύπρο. Στην αναθεώρηση των συντελεστών στάθμισης. Οι συντελεστές στάθμισης του ΕνΔΤΚ αναθεωρούνται κάθε χρόνο ενώ οι συντελεστές στάθμισης του ΔΤΚ αναθεωρούνται κάθε πέντε χρόνια. Επίσης, μέχρι το 2011 για τον υπολογισμό
των συντελεστών στάθμισης χρησιμοποιούνταν δεδομένα κυρίως από την Έρευνα Οικογενειακού Προϋπολογισμού και για τους δύο δείκτες. Από το 2012 οι συντελεστές στάθμισης του ΕνΔΤΚ εξάγονται κυρίως από στοιχεία των Εθνικών Λογαριασμών.